دستور زبان فارسی (انواع فعل))

مصدر: اسمى است که از میان چهار مفهوم فعل، فقط معنا را دارد و از سه مفهوم دیگر (زمان، شخص، تعداد) بى‌نصیب است. ساخت مصدر چنین است: بن ماضى + ـَ ن. مثال: برخاستن.

معمولا فعل را به این چهار گونه اصلى تقسیم مى‌کنند: ماضى، مضارع، مستقبل، اَمر.

فعل ماضى: نشان مى‌دهد که آغاز انجام معناى فعل در زمان گذشته است.

 مانند : زدم ، می زدم  ، زده بودم

انواع فعل‌ماضى: فعل ماضی بر 5 نوع است :

 1-ماضی ساده (مطلق): فعلی است که در گذشته به طور ساده(مطلق) انجام گرفته است. خواه به زمان حال نزدیک و پیوسته و خواه دور باشد .وآن از بن ماضی وافزودن شناسه های لازم ساخته می شود:

(رفتم – رفتی – رفت – رفتیم – رفتید – رفتند)

 پارسال این کتاب را خریدم .

2-ماضی استمراری :آن است که دلالت کند بر صدور فعل در زمان گذشته به طریق استمرار و تکرار و تدریج و علامت آن " می " یا " همی " است در اول ماضی مطلق :

(می‌نوشتم- می‌نوشتی- می‌نوشت- می‌نوشتیم- می‌نوشتید- می‌نوشتند)

 روزها در س می خواند .

شب ها کار می کردند .

گاهی نیزبا افزودن«می»یا «همی»در اول ماضی مطلق ویا(ی)در آخر ماضی مطلق ویا(می)در اول(ی)درآخروگاهی نیز(همی)دراول(ی)در آخر ماضی مطلق ساخته می شود.مانند:

همی دیدم - می دیدمی- دیدمی- همی دیدمی

3- ماضی نقلی :  فعلی است که از گذشته آغاز شده ومعمولاًتاحال ادامه دارد واز صفت مفعولی فعلی که می خواهیم بسازیم و(ام،ای،است،ایم،اید،اند) ساخته می شود. مانند:

(نوشته‌ام- نوشته‌ای- نوشته است- نوشته‌ایم- نوشته‌اید- نوشته‌اند)

 سهراب ایستاده است .

یوسف نشسته است.

4- ماضی بعید  یا دور :

 فعلی است که در گذشته ی دور انجام یافته است واز صفت مفعولی فعل مورد نظر با ماضی مطلق« بودن» ساخته می شود.مانند : 

(نوشته بودم- نوشته بودی- نوشته بود- نوشته بودیم- نوشته بودید- نوشته بودند)

مسعود ، دیروز بازار رفته بود .

5- ماضی التزامی : فعلی است که برانجام کاری در گذشته همراه با شک و تردید و خواهش و آرزو و مانند دلالت دارد.مانند:

(بروم- بروی- برود- برویم- بروید- بروند)

 باید آمده باشد .

 شاید شنیده باشد.

به گمانم دیده باشند.

فعل مضارع:

نشان مى‌دهد که آغاز تحقّق معناى فعل، در زمان حال یا آینده است.

انواع فعل مضارع:

1- مضارع ساده: (روم- روی- رود- رویم- روید- روند)

2- مضارع اِخبارى: بر انجام کاری در زمان حال به طور قطعی به کار می رود. 

مضارع اخباری به کمک بن مضارع فعل مورد نظر وشناسه ها(ضمایر متصل فاعلی)ساخته می شود. : می+ رو + م= می روم

(می‌روم- می‌روی- می‌رود- می‌رویم- می‌روید- می‌روند)

3- مضارع التزامى: فعلی است که بر انجام کاری در زمان حال یا آینده همراه با شک و دودلی و تردید دلالت دارد.

طریقه ی ساخت آن:هر گاه به جای «می» درمضارع اخباری «ڊ»قرار دهیم ،فعل به صورت مضارع التزامی در می آید.مثال:

« می رود » مضارع اخباری است.

«  برود  » مضارع التزامی است

بروم  -  بروی  - برود - برویم – بروید- بروند

فعل مستقبل: نشان مى دهد که آغاز تحقّق معناى فعل، در زمان آینده خواهد بود. فعل مستقبل رااز فعل مضارع خواستن وبن ماضی فعل مورد نظر می سازند.

 (خواهم نوشت - خواهی نوشت - خواهد نوشت - خواهیم نوشت - خواهید نوشت- خواهند نوشت)

فعل اَمر:

فعلی است که با آن انجام‌ دادن کاری یاپذیرفتن حالتی را طلب می‌کنیم. (بنویس)